สารสกัดจากพืชสมุนไพรหลายชนิดมีสรรพคุณช่วยลดอาการบวมได้ เนื่องจากมีสารสำคัญที่ช่วยลดการอักเสบ ต้านอนุมูลอิสระ และกระตุ้นการไหลเวียนโลหิต ต่อไปนี้เป็นตัวอย่างสารสกัดที่น่าสนใจและมีการศึกษาถึงสรรพคุณในการลดบวม
อาการบวมเกิดจากอะไรบ้าง
- การบาดเจ็บ เมื่อเกิดการบาดเจ็บต่อเนื้อเยื่อของร่างกาย ไม่ว่าจะเป็นการกระแทก การฟกช้ำ หรือการฉีกขาด ร่างกายจะตอบสนองโดยการส่งเซลล์เม็ดเลือดขาวและสารเคมีไปยังบริเวณที่บาดเจ็บ เพื่อซ่อมแซมและฟื้นฟูเนื้อเยื่อ ทำให้เกิดการอักเสบและมีอาการบวมตามมา
- การอักเสบ การอักเสบเป็นกระบวนการตอบสนองของร่างกายต่อการบาดเจ็บ หรือการติดเชื้อ ซึ่งจะมีการหลั่งสารเคมีที่กระตุ้นการไหลเวียนโลหิต และการซึมผ่านของหลอดเลือด ทำให้ของเหลวซึมออกมาจากหลอดเลือดเข้าสู่เนื้อเยื่อรอบ ๆ บริเวณที่อักเสบ ทำให้เกิดอาการบวม
- การไหลเวียนโลหิตผิดปกติ ภาวะที่เลือดไหลเวียนได้ไม่สะดวก อาจเกิดจากการที่หลอดเลือดถูกกดทับ ลิ่มเลือดอุดตัน หรือภาวะหัวใจล้มเหลว ทำให้เลือดคั่งค้างในหลอดเลือด และของเหลวซึมออกมาจากหลอดเลือดเข้าสู่เนื้อเยื่อ ทำให้เกิดอาการบวม
- การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน การเปลี่ยนแปลงของระดับฮอร์โมนในร่างกาย เช่น ในช่วงก่อนมีประจำเดือน หรือขณะตั้งครรภ์ อาจส่งผลต่อการกักเก็บน้ำและโซเดียมในร่างกาย ทำให้เกิดอาการบวมได้
- โรคไต ไตมีหน้าที่ในการควบคุมปริมาณของเหลวในร่างกาย หากไตทำงานผิดปกติ อาจทำให้ร่างกายกักเก็บน้ำไว้มากเกินไป เกิดอาการบวม โดยเฉพาะบริเวณขาและเท้า
- โรคตับ ตับมีหน้าที่ในการสร้างโปรตีน หากตับทำงานผิดปกติ อาจทำให้ระดับโปรตีนในเลือดต่ำลง ทำให้ความสามารถในการกักเก็บน้ำในหลอดเลือดลดลง เกิดอาการบวมได้
- โรคหัวใจ หัวใจมีหน้าที่ในการสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย หากหัวใจทำงานผิดปกติ อาจทำให้เลือดคั่งค้างในหลอดเลือด และของเหลวซึมออกมาจากหลอดเลือดเข้าสู่เนื้อเยื่อ ทำให้เกิดอาการบวม โดยเฉพาะบริเวณขาและเท้า
- ยาบางชนิด ยาบางชนิด เช่น ยาคุมกำเนิด ยาสเตียรอยด์ หรือยาแก้ปวด อาจมีผลข้างเคียงทำให้เกิดอาการบวมได้
- ภาวะขาดสารอาหาร การขาดโปรตีน วิตามิน หรือแร่ธาตุบางชนิด อาจทำให้เกิดอาการบวมได้
สารสกัดที่ช่วยลดอาการบวม
- สารสกัดจากขมิ้นชัน ขมิ้นชันมีสารเคอร์คูมิน (curcumin) ซึ่งมีฤทธิ์ต้านการอักเสบ ต้านอนุมูลอิสระ และช่วยลดอาการบวมได้ มีการนำขมิ้นชันมาใช้ในการรักษาอาการบวมหลังผ่าตัด หรืออาการบวมจากแมลงกัดต่อย
- สารสกัดจากใบบัวบก ใบบัวบกมีสารไตรเตอพีนอยด์ (triterpenoids) ซึ่งช่วยกระตุ้นการสร้างคอลลาเจนและอิลาสติน ทำให้เนื้อเยื่อแข็งแรง ลดการอักเสบ และช่วยลดอาการบวมได้ มีการใช้ใบบัวบกในการรักษาอาการบวมช้ำ รอยฟกช้ำ และช่วยสมานแผล
- สารสกัดจากเปลือกสน เปลือกสนมีสารไพคนอจินอล (pycnogenol) ซึ่งเป็นสารต้านอนุมูลอิสระที่มีประสิทธิภาพสูง ช่วยลดการอักเสบ และเสริมสร้างความแข็งแรงของหลอดเลือด ทำให้เลือดไหลเวียนได้ดีขึ้น ลดโอกาสการเกิดอาการบวม
- สารสกัดจากเมล็ดองุ่น เมล็ดองุ่นมีสารโอลิโกเมอริก โปรแอนโธไซยานิดิน (oligomeric proanthocyanidins หรือ OPCs) ซึ่งมีฤทธิ์ต้านการอักเสบ ต้านอนุมูลอิสระ และช่วยลดการซึมผ่านของหลอดเลือด ลดโอกาสการเกิดอาการบวม
- สารสกัดจากขิง ขิงมีสารจินเจอรอล (gingerol) ซึ่งมีฤทธิ์ต้านการอักเสบและช่วยกระตุ้นการไหลเวียนโลหิต ลดอาการบวมและปวด
ลดอาการบวมได้เองที่บ้าน
- ประคบเย็น ความเย็นจะช่วยลดการไหลเวียนของเลือดบริเวณที่บวม ลดการอักเสบ และช่วยให้หลอดเลือดหดตัว ใช้ผ้าเย็นหรือถุงน้ำแข็งประคบบริเวณที่บวมประมาณ 15-20 นาที ทำซ้ำ 2-3 ครั้งต่อวัน
- นวดเบาๆ หลักการ จะช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของเลือดและน้ำเหลือง ช่วยลดอาการบวมได้ ใช้นิ้วมือนวดวนเบา ๆ บริเวณที่บวม โดยเริ่มจากบริเวณใกล้เคียงแล้วค่อยๆ นวดเข้ามาบริเวณที่บวม
- ดื่มน้ำให้เพียงพอ การดื่มน้ำอย่างน้อย 8 แก้วต่อวัน จะช่วยให้ร่างกายขับโซเดียมส่วนเกินออกไป ซึ่งเป็นสาเหตุหนึ่งของอาการบวม จิบน้ำบ่อยๆ ตลอดวัน
- ลดการบริโภคโซเดียม การบริโภคโซเดียมมากเกินไปจะทำให้ร่างกายกักเก็บน้ำไว้มากขึ้น ทำให้เกิดอาการบวม อ่านฉลากโภชนาการและเลือกอาหารที่มีปริมาณโซเดียมน้อย หลีกเลี่ยงอาหารแปรรูป อาหารสำเร็จรูป และอาหารที่มีรสเค็ม
- ออกกำลังกายเบาๆ จะช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของเลือดและน้ำเหลือง ช่วยลดอาการบวมได้ เดินเล่น โยคะ หรือปั่นจักรยานเบา ๆ
- สวมเสื้อผ้าที่หลวมสบาย การสวมเสื้อผ้าที่รัดแน่นเกินไปจะทำให้เลือดไหลเวียนได้ไม่สะดวก ทำให้เกิดอาการบวมได้ เลือกสวมเสื้อผ้าที่หลวมสบาย ไม่รัดแน่นบริเวณที่บวม
นอกจากนี้ ยังมีสารสกัดจากพืชสมุนไพรอื่นๆ ที่มีสรรพคุณช่วยลดอาการบวมได้ เช่น สารสกัดจากดอกอาร์นิกา (arnica extract) สารสกัดจากน้ำมันยูคาลิปตัส (eucalyptus oil) และสารสกัดจากไพล อย่างไรก็ตาม การใช้สารสกัดจากพืชสมุนไพรเพื่อลดอาการบวม ควรปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญก่อนใช้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากมีโรคประจำตัว หรือกำลังใช้ยาอื่นอยู่ เพื่อความปลอดภัยและประสิทธิภาพในการรักษา
